میرزا محسن تاثیر تبریزی
حكيم فيضولي و اونون دوامچيلاريندان تبريزلي تاثير
رضا همراز
تورك دونياسينين اؤيوندويو مولانا محمد فضولي‌نين شعر سبكينه داير بو گؤنه كيمي آغيزيانديران و علمي بير مقاله يازيلماميشدير. بيلدي‌یيميز كيمي او داهي‌نين شعرلري عموم خالق‌كؤتله‌لري ايچره سئويله - سئويله اوخونوب، سينه‌دن سينه‌يه بعضي شكيل‌لره ده سالين‌ميش‌دير. فضولي‌نين ياراتديغي سبكينه عايد اونلار شاعير باش قووزاميش كي، بونلارين بير يئره يئكونلاشماسي ادبيات تاريخيميزين ان ده‌يرلي ايشلريندن و صحيفه‌لريندن اولابيلر. شوبهه‌سيز فضولي‌نين ادبي ارثيندن يارارلانانلارين ساییسی، دونيانين باشا - باشيندا خصوصي ايله تورك سوي‌لاردا يوزدن آرتيق اولا بيلر.
اونون شعر سبكينه داير ساده خالق‌ايله برابرگؤركملي و نهنگ شاعيرلريميزده كؤنول باغلاميشلار. اؤرنک اولسون دئيه، صفويه دؤورونون توركجه شعرلرينه باخديقدا، اونون كؤلگه‌سينی آيدينجا گؤروروك. فضولي‌نين شعرديلي بير اوقدر ساده، زنگين و محكم اولموشدو كي، صائب و تاثير كيمي اولو شاعيرلريميز - تانينميش و مشهور هند مكتبي آدي ايله ادبيات صحيفه‌لريميزده پارلاميش مكتبين مودريك نوماينده‌لري- اونون‌شعرلريندن اولدوقجا فايدالانميشلار. چوخ تاسفلر اولسون كي، صائب و تاثير كيمي بؤيوك شاعيرلريميزين توركجه ديوانلاري ايشيق اوزو گؤره بيلمه‌ميشلر، اونا گؤره ده نهایی تحقیق و تدقیقه هله امکان یارانماییب‌دیر.
صائبين ۷۵۰۰۰ بيت حدودوندا كي شعر ديوانيندا توركجه شعرلريندن بیر سیرا اؤرنک‌لر وئریلیب، اما تاسف‌له تاثيرين اول - آخيري بير دؤنه چاپ اولموش شعر ديوانيندا نه ايسه توركجه شعرلرينه يئر وئريلمه‌ميش‌دير. فيكريميزجه بو ايش بير گوناه و بؤيوك بير نقصان اونون ترتيب‌چيسي، امين‌پاشا اجلالي‌يه اولا بيلر.
اوست سطيرلرده دئد‌ی‌یيميز كيمي بيز بو مقاله‌ده فضولي‌نين دوامچيلاريندان اولان تبريزلي ميرزه‌محسن تاثيردن و اونون فيضولي سبكيندن يارارلانديغي شعرلريندن دانيشاجایيق. يازيلي قايناقلار اساسيندا و اونلاردان مهم شاعيرين اؤزونون دئدي‌یينه گؤره آدي محسن، سوي آدي وتخلصي تاثير، دوغوم يئري ايسه تبريزاولموشدور.
چند به بستر افكني «محسن» مستمند را
هيچ حذر نمي‌كني از دم واپسين او
*
يارب اگر چه عاصيم ليك به اسم محسنم
عفو كن از سر كرم بنده بينواي را
*
به تو صد گونه سخن گفتم و تاثير نكرد
به اميدي كه تخلص شده تاثير مرا
*
به صحت سخن خود دليل من تاثير
همين بس است كه از خاك پاك تبريزم
*
زيج در عشق چو من كس نتواند بستن
من ز تبريزم اگر خواجه نصير از طوسست
*
چوخ غريبه ديركي، بو شعرلري گؤرنلر نه ايسه اونو اصفهانلي آدلانديرميشلار!؟ هر حالدا ميرزه‌محسن تاثير، قمري ۱۰۶۰ دا تبريز شهرينده آنادان‌اولموش‌دور. او دفعه‌لر هم يئرلي و همشهري‌لي‌سي سايیلان صائب‌له گؤروشوب شعرلشميشلر. صائب فوت ائدنده تاثيرين ۲۷ياشي وار ايدي و گنجلي‌یينين ان قيزغين چاغلارينی کئچيرديردي. تاثيرين ياشايیشي چوخ آلچاق - اوجالي وگرگين‌لي اولموشدور. نه يازيق كي او رحتملي حاج‌حسين آغا نخجواني‌‌نين دئد‌ی‌يينه گؤره۱۱۳۱ده دونياسين ده‌‌یيشميشدير. اصفهانلي ميرزه داوود اونون ماده تاريخينی «آه از تاثير آه»چيخارتميشدير. دئمك داهي شاعيريميز فيضولينين وفاتيندان ۱۶۸ ايل سونرا [دونیاسینی ده‌ییشیب‌دیر]. بئله ليكه اگر فيضولينين اؤلومونو ۹۶۳ بيله‌ك، ۹۷ ايل‌سونرا تاثير عرصه‌‌یه گلير و چوخ چكمه‌دن بو كيمي اولو شاعيرين دفتر – دسته‌یينی گؤروب و اولدوقجا شعرلريندن يارارلانميش‌دير.
تاثيرين اليميزده اولان آز شعرلريندن فيضولينين ايزينی آيدينجا گؤردوك. ايندي يوگؤروشو و سئوينجي سيزله پايلاشماق ايسته‌رديم.
فيضولي:
منيم تك هئچ كيم زار و پريشان اولماسين يارب!
اسير درد عشق و داغ هجران اولماسين يا رب!
تاثير:
منيم تك هئچ كيمين احوالي درهم اولماسين يارب!
غريب و بي‌كس و بي‌يار و همدم اولماسين يارب!
فيضولي:
خط رخسارين ائدر لطفده ريحان ايله بحث
حسن صورتده جمالين گول خندان ايله بحث
تاثير:
نه عجب لعلين ائدر غنچه‌ي خندان ايله بحث
يئتيشر ائتسه روخون يوسف كنعان ايله بحث
فيضولي:
كؤنلوم آچيلير زولف پريشانيني گؤركج
نطقيم توتولور غنچه‌ی خندانيني گؤركج
تاثير:
ماه گيزله‌دي اوزه چهره‌ي خندانيني گؤرجك
جئيران سئويشيب نرگس فتانيني گؤرجك
فيضولي:
كرم قيل، كسمه ساقي التفاتين بينوالاردان
اليندن گلديگي خيري دريغ ائتمه گدالاردان
تاثير:
بيتيرديم حاجتيم گؤردوم، گؤتوردم ال دعالاردان
گؤزل مقصود ايميش بي مدعاليق مدعالاردان
اساس قايناقلار:
1. -ديوان تركي فضولي، تصحيح امين صديقي، نشر الهدي
۲. ديوان تاثير تبريزي، امين پاشا اجلالي، نشر دانشگاهي
۳. سهند هفته‌ليگي، تهران، دوكتور صديق
۵. نشريه دانشكده ادبيات دانشگاه تبريز مقاله، رحمتلي حاج‌حسين آغا نخجواني
۶. شخصي يادداشتلاریم
7--تبریز نسخه شوناسلاریندان اولان رحمتلی اوستاد حاج میرزه جعفر سلطان القرائی نین تای سیز و اوزل کیتابخاناسیندا تبریزلی میرزه محسن تاثیرین ده بیر ال یازماسی قورونماقدادیر .
من رضا همراز صاحب این وبلاگ تاکنون حدود پانصد مقاله بلند و کوتاه به دو زبان ترکی و فارسی نوشته ، در چندین کنگره حضور یافته ،چندین کتاب ام چاپ و نشر شده اند و چندین کتاب چاپ نشده و یا آماده چاپ دارم .ایمیل من چنین هست: