شهریمیزین قوجامان شاعیر و یازاری

اوستاد پرویز صانعی

اوزگه چیراغینا یاغ اولدوق ایللر

شمع تک ارییب توکولوب جانیم

ایشیقلار ساچیلمیش قارانلیقلارا

بو یولدا توکه نیب تابیم ، توانیم

رضا همراز

حالیا شهریمزین بیر بوجاغینا چوخ سئودیگی حایات یولداشی ایله یاشایان علی اوغلو اوستاد پرویز صانعی  1309 ینجی ایلین اسفند آیی نین اون دوققوزونجو گونونده زونوز قصبه سینده آنادان اولوب 1327 ینجی ایله کیمی اورادا یاشاییب ، سونرا تحصیلینین آردین توتماق نیتی ایله  ایل مرنده گلیب اورانین خاقانی دبیرستانیندا اوخوماغا دوام وئرمیشدیر . اوچ آی بو صینیفین دوامیندان گئچمه میشدیر کی گنج پرویز باشادوشور کی عائله سینین معاشینا یاردیم ائتمه لی دیر . بئله لیک له درسی بوراخیب گوندوزلر دمیر یول اداره سینده گونو 22 قیران آلماق لا  ایشله ییب گئجه لر یئنه درسینه دوام وئریر . او متفرقه اولاراق  امتحانلاردا اشتراک ائتمک له قبول اولوب نهایت دیپلم آلماغا موفق اولور . او ، هوش امتحانی وئرمک له تبریزین عالی دانشسراسینا  کی او دوورلر تبریز اونیوریسته سینین ادبیات فاکولته سینه باغلی ایدی داخیل اولوب یئنه درسین دوام وئریب نهایت 1336 ینجی ایل تبریز اونیوریسته سینین ادبیات فاکولته سیندن ماذون اولوب ،  آنادان دوغولوب چوخ سئودیگی زونوزون طبیعی ، اقتصادی – انسانی گوزل لیک لرین یازیب لیسانس آلا بیلیر . طلبه اولدوغو ایل عشق پریسی اونون سوراغینا گلیب اوز صنیف داشی اولان ادیبه و شاعیره اختر تخلّص لو ، صفیه خانیم میرقات خویو ایله تانیش اولوب سئوگی لرین بیشیریب ، نهایت بیر ایستی حایات قورماغا موفق اولورلار . ماراقلی دیر کی بو ایکی عاشیق ائله بیر ایلده درس لرین بیتیریرلر .

اوستاد صانعی چوخ سئودیگی اویرتمن لیک آردی جا گئدیر . بیر نئچه ایل درس وئردیکده طالع اونا یار اولا بیلمیر . نتیجه ده چوخ اویان – بویانا اوزون چیرپاندان سونرا موفق اولور . آنجاق او ایللر بویو دزفول دا درس دئییر ! ایللر اورادا قالدیقدا نهایت یئنه اوجا تبریزه قایدیر . بودونه او اوز عائله سی ایله بیرلیکده شیرین یاشاملارینا دوام وئریر . اوستاد صانعی ایله حایات یولداشی صفیه خانیم میرقات ائله گنج چاغلاریندان قلم اله آلیب شعریازماق ، نثر یازماق  و نه بیلیم نه یازماقلا مشغول اولموشدورلار . 1332 ینجی ایل داهی شاعیریمیز اوستاد شهریارین شاه اثری اولان « حیدربابایا سلام » منظومه سی نشر اولاندان سونرا توپ کیمی سسله نیر . بیر چوخ لاری اونا سس وئریب رنگ به رنگ نظیره لر یازیرلار . آنجاق تاریخ باخیمیندان پرویز آغا صانعی نین یازدیغی نظیره منجه ایلکین نظیره لردن اولموشدور کی ائله همان ایللرده اوستاد شهریارین اوزونه ده اوخونموشدور . او ، « از زنوز تا دزفول » کیتابیندا اوز منظومه سینه ده باشقا شعر ایله یادداشتلارینین  قیراغیندا یئر آچمیشدیر . ماراقلی دیر کی سایین صانعی 56 بند دن عیبارت اولان بو منظومه سین 1332 ینجی ایل قوشموشدور  . بورادا نیسگیل ائدیرم همین منظومه دن ایکی کوبلت یعنی بیرینجی و سونونجو بندین بیرگه اوخویاق .

آنا یوردوم زونوز دوشر یادیما

آدی زینت وئریر منیم آدیما

قوّت وئریر سوزومه هر زادیما

زونوز گوزل یئردیر تایی تاپیلماز

باش اگمز دوشمنه هرگز ساتیلماز

**

... هجر نفرت گوزون زوللار  گوزونه

هردن اونا باخار هردن اوزونه

گولر بوش بوغازین یونگول سوزونه

دئییر : بیر گون ائل سیندیرار قفسی

یاییلار اولکه یه عدالت سسی ...

گوردویوموز کیمی اوستاد شهریارین اونودولماز حیدرباباسینا ان بیرینجی نظیره ائله اوستادین نظیره سی اولموشدور . تاسف له همین منظومه تک لیکده نشر اولونماییب هئچ ، بلکه بایکوت دا اولونموشدور ! آی لار – ایللر بوندان سونرا یازیلان نظیره لره به به – جه جه دئیین لرین بیریسی ده مع الاسف بو منظومه یه نظر سالمامیشلار !

آغ ساققال یازیچی سایین صانعی نین یازیب – یاراتدیغی ادبی میراثیندان بونلاری گوسترمک مومکون دور :

1-   از زنوز تا دزفول : نشر اولونموش اثرلردندیر.

2-   تکفیرشدگان : (بیرینجی دونه 1384 ینجی ایل تکمیل بولومو ایسه اوتن ایل یعنی 94 ینجی ایل 358 صحیفه ده یئنی آرتیرمالارلا برابر  . تبریزین اختر نشری واسطه سی ایله منتشر اولموشدور. بو اثرین اوچونجو نشری چاپ آلتدادیر )

3-   خاطیره لر: ( نشر اولونمامیش اثر )

4-   تورکجه دیوان : نشر اولونمامیش اثر

5-   فارسجا دیوان : نشر اولونمامیش

6-   زونوزون خاطره لری – حیدربابایا نظیره

7-   ناگفته ها و گزارشات پراکنده :همین کتاب 155 صحیفه ده 1384 ینجی ایل  تبریزده نشر اولونوب.

8-   مقاله لر : بیر سیرالاری مطبوعاتیمیزدا او جمله دن معلم امروز درگی سی ، حافظ درگی سی ، پیام آذربایجان هفته لیگی و ... نشر اولسالاردا ، بیر قسمی ده هله نشر اولونمامیش قالیرلار .

9-   زن در آئینه تاریخ مذکر ایران و جهان : بو کیتابدا 95 ینجی ایل تبریزین سومر نشر سیراسیندا منتشر اولموشدور .

10-                       مختصری از تاریخ می و میگساری در ایران . بو اثر چاپ امکانی تاپماسادا بیر سیرا دوستلار ایچره پایلانیلمیشدیر .

11-                       گوشه های تاریک تاریخ ایران ( دوقتور مصدق ، توده حزبی ، پیشه وری ؛ آذربایجانین میللی حکومتی ) همین کتاب مجوز آلماق عرفه سینده دیر .

12-                       تاریخ عمومی / سال اوّل دانشسرای مقدماتی – سال تحصیلی 54-55 / بو درس لیگی ده یازاریمیز اوز حایات یولداشی صفیه خانیم میرقات ایله برابر یازیب ، تدریس ائتمیشلر .

13-جامعه شناسی و تعاون / سال اوّل دانشسرای مقدماتی – سال تحصیلی 51-52 /

14--تاریخ / سال اوّل دانشسرای مقدماتی – سال تحصیلی 54-55/ بو درس لیگی ده ائله یازاریمیز اوز حایات یولداشی صفیه خانیم میرقات ایله برابر یازیب ، تدریس ائتمیشلر .

15-جغرافیای طبیعی ، اقتصادی و انسانی زنوز : بو اثر یازیچیمیزین لیسانس تئزی دیر کی 35-36 ینجی ایل تبریز اونیوریسته سینده دفاع اولونموشدور . ماراقلی دیر کی بو اثره میرزه جبّارخان سیاهپوش دا بیر سیرا نظرلر وئرمیشدیر کی اثرین داها اونملی اولماسیندان حئکایت ائدیر .

16-مکتوبلار : دوستلاردان گلن مکتوبلارا منظوم جواب لار . بو اثرده هله لیک منتشر اولمامیشدیر . آنجاق بونلارین بیر نئچه سی شاعیر سونمزه له اولوب « ارکنامه » عنوانی ایله تنظیم اولموشلار .

17-شناسنامه دبستان سلمان آباد اردبیل ( 1355) : بو اثر ده معارف پرور قلمداشیمیزین اوزونون چابالاری نتیجه سینده دوزه نیلمیش مکتبین دئمک تاریخچه سی دیر کی هله لیک نشر امکانی تاپمامیشدیر .

18-دین و دلت زرتشت ، یهود ، مسیحیت و اسلام : نشر اولونمامیش اثر .همین اثرین ده نشر اوچون مقدماتی فراهم اولونموشدور .

19-رنجنامه یا سرگذشت نامه ی سخت و ملامت بار من: بو اثر ده نشر اولونمامیشدیر . یازیچی همین کیتابدا بیر سیرا منظوم هابئله منثور  قلم له باش گئچه جکیندن سوز آچمیشدیر .

تاسف لر اولسون کی بو قوجامان شاعیر هابئله یازارین بیر نئچه ایل دیر ایستی آشینا سویوق سو قاتیلمیش دیر !! اونون چوخ سئودیگی عومور – گون یولداشی اولان صفیه خانیم بیر نئچه زامان دیر کی دوزه نیلمز هابئله علاج سیز ( آلزایمر ) خسته لیینه دوچار اولوب بونون گئچمیشده اولان  شیرین یاشامینا زهر جالامیشدیر . اوغلان لاری ایله قیزی ( سیامک – بابک ، فرانک ) دا یوکسک تحصیل لری اولدوقلارینا گوره هئچ بیریسی مع الاسف ایراندا اولا بیلمه میش ، نهایت شاعیر 86 یاشیندا بیر خسته عیالی ایله یاشاماق مجبوریتینده اولموشدور . البته اونون حایات یولداشی اولان صفیه خانیم میرقات اوزو شهریمیزین گورکملی یازیچی هابئله شاعیرلریندن اولوب ، گئچمیشده بو کیتابلاری یا نشر امکانی تاپمیشلار ، یا هله ال یازما شکلینده قورونماقدا دیرلار .

1-رهگذر کوچه باغ – شعر توپلوسو . 81 ینجی ایل تبریزده نشر اولونوب

2-تاریخ منظوم و منثور 0 خلاصه ای از تاریخ جهان از بدو پیدایش انسان تا عصر حاضر . بو  اثر ده 84 ینجی ایل تبریزین هاشمی سودمند نشری سیراسیندا نشر اولونموشدور .

3-مجموعه شعرهای دیگر- 93 اونجو ایل ده نشر اولوب

4-سوّمین مجموعه شعر از خانم صفیه مرقات خویی 0 صانعی - 1393 اونجو ایلده حورمتلی صانعی نین چابالاری اساسدا  نشر اولونوب .

5-بررسی سیاسی ترکیه در اواخر قرن نوزده و اوایل قرن بیست . بو کیتابدا شاعیره میزین لیسانس تئزی دیر کی 1335-1336 ینجی ایل رحمتلی دوقتور رحیم هویدانین نظری آلتدا قبول اولونموشدور . ( بو اثر نشر اولونمامیش دیر )

6-جزوه پوست با لوازم گینو – نشر اولونمامیش اثر

7- خاطیره لر : نشر اولونمامیش اثر

 « اختر » تخلّص ائدن 85  یاشلی صفیه خانیم هم تورکجه یازیر ، همده فارسجا . نیسگیل ائدیرم اونون تورکجه بیر شعرینین اوخوجوسو اولاق کی باجیسی اوشاقلارینین تویونا عاید سویله نیلمیشدیر .

نازنین مژگانیم ، عزیز حسنیم                                  تئزه دیری لیغیز پایدار  اولسون

چیچکلر آچیلسین ، گونش پارلاسین                       باغیزین گولشنی لاله زار اولسون

عشق لر ، اومودلار آشیب داشارکن                    حایاتیز صفالی روزگار اولسون

حایات گولسون هر ایکی زین اوزوزه                    وفا ، صفا ، عشق و اومود یار اولسون

پیوندیز باغلانسین وفا پیلینه                                سوزوز بیر ، یولوز بیر ، عشقیز وار اولسون

روح وئرسین حایاتا گوزل هنریز                        آواز ایله ، کامانچا ایله ، تار اولسون

بوش یئرلرین دیری لیق لا دولدورون                شور ایله ، شعر ایله مهر یار اولسون

گوزل حیاتیزین باغی گولشنی                           بارلی ، گوللو ، صفالی گلزار اولسون

خالا دئدی اوره گینین سوزونو                         حسنه ، موژگانا یادیگار اولسون .

صفیه خانیم یوکسک بیر استعدادا مالیک بیر آذربایجان قادین لاریندان دیر .  بو شاعیره نین اوتوردوغو ائولرینده هله ده اونون ال ایشلریندن ( منبت کارلیق ) دووارلاردا گورمک بیر اوقدر چتین دئییل . 1335 ینجی ایلین بهمن آی نین 16 ینجی گونو تبریزین ادبیات فاکولته سینده بویوک هابئله تانینمیش شاعیر ، نیشابورلو ادیبین بیر بیت شعرین اقتراحا قویورلار . بو اقتراح دا 70 نفر اشتراک ائیله میشلر . آنجاق ژوری هیئت ( دکتر منوچهر مرتضوی ، ادیب طوسی ، دکتر عبدالرسول خیامپور ، استاد احمد ترجانی زاده ) گلن شعرلردن بئشین سئچیب ، اوچونه ایسه اودول وئرمیشلر . بیرینجی نفر شهریار افشار ، ایکینجی نفر حسن جداری ، اوچونجو نفر صفیه مرقات خویی ، دوردونجو نفر پروز آقا صانعی و بئشینجی نفر ایسه سرهنگ آصف اولموشدور .

لیلی مجنون سایاغی یاشایان بو ایکی دلداده تانیش لیقلاریندان بری بیر – بیرلریندن آیریلمامیشلار . دوستلارین بیری نقل ائدیردی « بیر گون انقلابین ایلکین گونلرینده شهناز خیاوانیندا گزیردیم کی گوردوم کریستال سینماسینین قاباغیندا بیرسیرا دوستلاردان توپلانیب های – کوی سسی گلیر . قاباغا یئتیشنده گوردوم بیر نئچه نفر ایسته ییرلر کریستال سینماسین یخالار . اونلارین سوزلری بو ایدی کی بورا بیر بهائی نین دیر قالماغی جایز دئییل ! باشقالاری دا ایسته ییردی لر اورا اود وورالار . آنجاق بو آرا  گوردوم کی پرویز آقا صانعی ایله خانیمی اونلارلا دانیشیب ، قویمورلار بو قباحت لی ایش گورولسون ! ایش اورا چاتمیشدیر کی اونون خانیمی او گنج اوغلان کی الینده بئل – کولونک دولاندیریردی ، اوغلوم بو ایش یاخشی دئییل ، سنده منیم اوغلوم بونلار نه ایش دیر گورورسوز دئییردی . خلاصه جماعتین ده یغیشماسی سبب اولدو  اونلار اوز بویوک لرین گتیرسین لر کی بیر روحانی ایدی . روحانی او محله چاتاندان سونرا هر ایکی طرفین ده سوزون ائشیدیب ، حاققی آقای صانعی ایله خانیمینا وئریب ، بئله لیک ده کریستال سیناماسی ایللر بویو قالیب خالقین استفاده سی اوچون ایشله نیلدی »

حورمتلی صانعی سون گونلر گوزل بیر تشبثه ال آتمیشلار . او دا بو کی ، اوز زنگین - انگین هابئله دیرلی شخصی کیتابخاناسین تبریزین  اسکی عمومی کیتابخانالاریندان اولان تربیت کیتابخاناسینا وئرمیشدی. اورا گئدن یوزلر عنوان کیتابین بیری یئرینه دوشسه اوستادین بسی دئییل می ؟

باخمایاراق بونا کی قلمداشیمیزین یاشامی بورادا چوخ آغیر گئچیر ، اما او آنایوردوندان قدمین  قدمیندن گوتورمور . نییه کی او آذربایجانی سئویر . ایش برکه چاتاندا دا دئییر بیز بو تورپاغا بورجلویوق . اوشاقلاری دونه – دونه اوستاد دان ایسته میشلر کی  بودا  آنایوردوندان ییغیشیب اونلار ایله قالسین لار تا یاشاملاری داها گرگین لیکدن قورتارسین . نه ایسه اونون همه شه بیر جوابی اولموشدور . « من یورد – یووامی پوزا بیلمه رم . من تورپاغیمدان ال گوتوره بیلمه رم ، بو وطنین پیسی ده – یاخشیسیدا منیم دیر . سیز آیری مرثیه خوان گورون  » دئمیشدیر . بو تواضع کار شاعیر ، یازیچی و محترم انسانا جان ساغلاملیغی آرزی لایاراق اولوتانری دان اونا یئنی نائلیت لر آرزی لاییب عومور – گونوندن داها بهره لنمه یی ایسته ییب ، آرزی لیریق اونون یئرده قالان یازی – پوزولاری ، بیرگون گون ایشیغینا چیخادیریلسین لار . انشاا... تعالی . سون اولاراق بو نزاکتلی هابئله نجیب انسانین بیر شعرین کی شانلی ارکه گوره فرقلی باخیش لا یازمیشدیر اوخویاق :

غم قالاسی

مغرور دایانانمیر باش اوجالدانمیر

سارالیر ، سوزالیر باهاری ارکین

پرگاری پوزولوب قیسقینیب اریر

عزتی ، شوکتی وقاری ارکین

**

ظالملر الی ایله قورولان قورقو

زحمتکش باشینا کولگه سالانماز

آذری یوردونون قهرمان ائلی

اونلا ورهولانیب آرخالانانماز

**

قابارلی اللردن قانلار آخارکن

ظولوملار قاتلاشیب ارک اوجالیب دیر

استبداد اولگوسو علی شاه کیمی

حوکمدار ات – سوموک قان باج آلیب دیر

**

قامچی لار گوجو ایله تیکیلن بنا

نه بیر اورک آچار نه اورک توتار

جنایت لر یاتمیش ارکین اونونده

اونو بیلن آه چکرکن قان اوتار

**

اللری کوزمه لی ، قان تر ایچینده

سحردن آخشاما کرپیچ آتیب لار

آج – سوسوز انسانلار یورقون یورولموش

بیر تیکه چوره یه جانلار ساتیب لار

**

اوره ییم قان اولور ارکه باخاندا

بدنیم تیتره یر ، گوزلریم دولور

آیاقدان دوشن لر باسیلمیش گورا

آنالار یاس توتوب باشلارین یولور

**

ارک آللاها اگیله ، اگیلمه یه

هم صفاسی هم وفاسی وار ارکین

هیئبتلی ، کدرلی ، گودنسیز قورو

بیر بالی یوخ مین بلاسی وار ارکین

**

قاش قاباقلی یئکن قوروبیگی تک

نه ارکین قالاسی ، قان چالاسی دیر

دانیشیر محنت دن کرپیجی ، داشی

مصیبت یوکو دو غم قالاسی دیر

**

اویان انسانلارین اویدورانلارین

مظلوم لار دردیندن ، اوتوندان دئیک

ارکین قارشینداکی کئچن ایش لر

بیلمیره م آغلایاق یا دئییب کولک ؟

**

ارکین قوینونداکی ملت باغیندا

فیکیرسیز خیال سیز گزن گون لریم

عاشیقلار صحنه یه قدم قویاندا

خیال عالمینده سوزن گونلریم

**

اومود سوز کونلومه یارادار اومود

سونمه ین حایات دیر سونمزین سوزو

یوسوف دا گوناهسیز ، قورددا گوناهسیز

نیسگیللی یعقوبون  یولدادیر گوزو

**

یاز آنا دیلینده کوکونو بسله

آنا دیلیمیزین شیرین دیلینی

یای اینجی لرینی اوبایا – ائله

بو قوجا دامادین باغلا بئلینی .

رضا همراز

تبریز 17/7/95