اورمونون اونجول و بوگونکو اوشاق ادبیاتی حاقدا چالیشانلاریندان
اورمونون اونجول و بوگونکو اوشاق ادبیاتی حاقدا چالیشانلاریندان
رضا همراز
آذربایجانین باتی بولگه سی یا همان اورمیه شهری اسگی بیر تاریخ و ادبیاتا آرخالاناراق بو گونده اوز والیقین توپلوموموزدا گوسترمکده دیر . بو گوزل شهرده ائله ان قدیم دوورلردن آنا دیلینه ماراق گوسترن آز اولمامیش ؛ یئرلی یئرینده بو ماراقلارین سوزده یوخ ؛ بلکه عملده گوستره بیلمیشلر . اوشاق ادبیاتیمیزا گوز گزدیردیکده دوشوندوم کی اورمونو دا پایی اوشاق ادبیاتیمیزدا گوزه گلیم دیر . بو مسئله سبب اولدو بو کیچیک یازی نین ترتیب وئره بیلم . او.مورام اورک لرینیزجه اولاجاق .
میرزه جبار خان باغچه بان :
معارف حاقیندا گوتوردویو قدم لر و آتدیم لارین هله ده سسی کار قولاقلاردا دا جینگیلده مکده دیر . دونیا شهرتلی معارف پرور رحمتلی میرزه جبار خان باغچه بان نین اصل – کوکو اورمولو اولسادا ؛ آتاسینین آرازین او تایینا بیر تیکه چورک آردیجا گئتمه سی سبب اولموشدور کی ؛ جبار ایراوان شهرینده آنادان اولسون . میرزه جبار خان نئچه جهت لی بیریسی ایدی . او ؛ بیرینجی دونه اولاراق لال لار – کارلار اوچون مکتب قویموشدور .؛ درگی چیخارتمیشدیر ؛ الفبا ساحه سینده ایشله میشدیر ؛ شعر دئمیشدیر ؛ مقاله یازمیشدیر و نه بیلیم نه دیرلی ایش لر گوره بیلمیشدیر . اونون اوشاق ادبیاتی ساحه سینده کی ایشلری هئچ ده اونودولان دئییل دیر . بیرگه بو بویوک عالیمین اوشاقلارا عاید بیر شعرینه سیزی قوناق ائتمک ایستردیم :
پروانه نئجه قیز دیر ؟
بیر گون دوردوم تهراندان
اوزاق – اوزاق یول لاردان
هیققینا ها هیققینا
گلدیم آذربایجانا
نه لر گوردوم من اوردا
قوشلار اوخور شن اوردا
کهلیک گولور داغیندا
بولبول اوخور باغیندا
باغلارینین چیچگی
تاقچالارین بنه یی
هله سن باخ باداما
چیچک گولور آداما
آذربایجاندا هر یئر
گولدور ؛ چمن ؛ چیچک دیر
گلدیم چیخدیم تبریزه
ایندی دئییم من سیزه:
گزه – گزه هابئله
گلدیم پروانه گیله
چالدیم چاق – چاق قاپویا
هئی شاققاشاق قاپویا
گوردوم گی بیر سس گلدی
سوروشدو کی او کیم دی ؟
بو سس نه سس قوش سسی
بولبول سسی ؛ قوش سسی
بیلدیم کی پروانه دی
پروانه بیر دانه دی
دئدیم کی پروانه جان
عموندو قاپی چالان
سئوینجی باشدان آشدی
قاپینی تئزجه آچدی
ائشییه بیر قیز چیخدی
دئدیم بس اولدوز چیخدی
اولدوز دئییل دی آی دی
قاشلاری بیر جوت یای دی
ساچلاری ساپ – ساریدی
دیشلری مرواریدی
دوداغی گی قاچاردی
ائله بیل گول آچاردی
اولدوز نه دی آی نه دی ؟
قیزین آلنی آینادی
بئله گوزل قیز اولماز
نه آی نه اولدوز اولماز .
محمد تمدن :
رحمتلی محمد تمدن آذربایجانلی لار ؛ اوزل لیک له اورمولولار اوچون فرهنگ ساحه سینده ان تانینمیش بیر آدلاردان دیر . او 1267 ینجی ایل یام – یاشیل باغلاری اولان اورمو شهرینین هنده ورینده کی کندلرین بیرینده آنادان اولوب ؛ 1356 ینجی ایل ده دونیاسین دگیشیب اوز وصیتی اساسدا دوغولدوغو کندلرینده تورپاغا تاپیشیریلمیشدیر . اوستاد تمدونون فرهنگ و کولتوروموز حاقداکی آتدیم لاریندان علاوه اوشاق ادبیاتی حاقدا چابالاری دا ماراقلی ایدی . اونون اوشاقلارا عاید چاپ ائتدیی « 15 حئکایه » کیتابی هله ده تزه لیک داشییان اثر اولا بیلر . مع الاسف کی همین کیتاب سونرالار ظاهرا اونودولموشدور . آرزی ائدیریک آد وئردییمیز کیتابین یئنیدن چاپ اولماسی ایله یازارینیندا آدی تزه لنسین .ایندی رحمتلی تمدونون نثری ایله تانیش اولماق نیتی ایله بیر حئکایه همین مجموعه دن :
حاضیر جوابلیق
بیر گون بیر جوان بیر نردوان گتیریب ؛ بیر باغا دوشدو و نردوانی قویوب بیر آغاجا چیخاراق آلما درمه یه مشغول اولدو . بو اثناده باغبان یئتیشدی و سس لندی :
- اوغلان نیه بورا داخیل اولموسان و نیله ییرسن ؟
- جوان جواب وئردی : ای احمق گورمورسن کی من نردوان ساتانام ؟ باغبان دئدی : - مگر بورا نردوان ساتماق یئری دیر ؟
- او جوان دئدی : ای بی شعور مگر ایندی یه دک بیلمیرسن کی هر یئرده نردوان ساتماق اولار ؟
نصیحت : انسان گرک هئچ وقت بی منطق سوز دانیشماسین کی تا خلق اونا ریشخند ائیله مه یه . بعضی آدام لار وار کی اونلار اوز عملین دوز گوسترمکدن اوترو سوزلر دوزه لدیر ؛ فلسفه توخویور و گمان ائیله ییر کی طرفی قانع ائدیلر و اوز نادرست سوزلرین اثبات ائدیرلر . ولی بئیله دئییل او آداملارین اوزو اشتباه ائدرلر .
مریم جهانگیری :
مریم جهانگیری گونش ایلی 1296 ینجی ایل جیلولوق قالابالیغیندا حسینخان جهانگیری ( بیگلر بیگی )نین عائله سینده اورمیه شهرینده ایشیق دونیایا گوز آچمیش دیر . اونون آتاسی عائله لرینده اولان بیر قرآنین آرخاسینا کورپه مریمین دوغوم تاریخین بئله ثبت ائتمیشدیر :( ساعت یازده و نیم صبح روز شنبه دهم شهر رمضان 1335 هجری قمری مطابق با دهم تیر ماه 1296 شمسی) . مریم ان کیچیک چاغلاریندان اوز هوش – باشین عائله سی ایله هنده ورینده کی لره بیلدیریب ؛ سونرالار ایسه اورمونون اوچونجو اوشاق لار باغچاسیندا استخدام اولا بیلیر . بلکه ده بو محیط ده اولدوغو سبب اولور کی اوشاقلار لا داها آرتیق باغلی لیغی اولسون . اونون شعرلری اساسا فارسجا اولورسادا ؛آنا دیلیندن غفلت ائتمه یب اوشاقلارا عاید بیر سیرا شعرلرده قوشا بیلمیشدیر کی بیر ده نه سین بیرگه اوخویاق .
جوجه جوجه آی جوجه
سئومیلی ساری جوجه
دیمدیک حنائی جوجه
سیندیردین یومورتایین
نئجه گوردون دونیایین؟
گوردوم یئریم دارایدی
آغداش دان دیوارایدی
پنجره سی یوخیدی
درد و غمیم چوخیدی
اوردا تک قالمیشیدیم
سارالیب سولموشیدیم
اؤزومه وئردیم تکان
مثل رستم پهلوان
جوجول له دیم آتیلدیم
جوجه لره قاتیلدیم .
تاسف لر اولسون کی بو گنج شاعیره 1331 ایلینین شهریور آییندا آلیز لاییر .و قارداشینین دئدیینه گوره ترسه داوا – درمان اولدوغونا اساس 1331ینجی ایلینین شهریور آینین یئتدینجی گونو دونیاسین دگیشیب ؛ چوخ سئودییی اورمودا تورپاغا گئدیر. اونون بیر سیرا تورکجه – فارسجاشعرلری وفاتیندا سونرا عائله سینین همتی ایله « بیاد مریم » آدی ایله نشر اولا بیلیر .
*******
داها ماراقلی سی بوراسیندادیر کی ؛ بو گوزل تشبثون یئری بوش قالمادان بوگونده بو اوجاغی ایستی ساخلایانلار واردیرلار . اوشاق ادبیاتی اوغروندا چالیشان اورمو شاعیر ؛ یازیچی ؛ طراح و نه بیلیم کیم لرینه جان ساغلاملیغی دیله یب آن ؛ گوزومه دیه ن بیر نئچه شاعیر ؛ ناثر ؛ یازار هابئله کیتابین سیاهیسی تقدیم اولونور .
اورمو اوغلو :
انقلابین بیرینجی ایلینده نشر اولان « یولداش » درگی سینده « اورمو اوغلو » امضاء سی ایله اوشاق ادبیاتینا دایر بیر نئچه حئکایه ده نشر اولونموشدور . تاسف له بو یازارین کیم اولدوغو و داها سونرالار نه ادبی چابالاری اولدوغوندان خبریمیز اولا بیلمه دی . اما بونو دوشوندوک کی او اورمونون غیرت لی بالالاریندان بیریسی ایدی . « ظنیمیزجه بو یازار حالیا حایاتدا اولان علی احمدی و ( گوزو یاشلی کوچه لر) ین شاعیری ایدی کی بیر دفعه لیک قلمین غلاف ائتمیشدیر ! »
بهرام اسدی :
1343 اونجو ایل اورمو شهرینده آنادان اولوب ؛ کیچیک چاغلاریندان شعر و ادبیاتا ماراق گوستر میشدیر . او درسین بیتیردیکدن سونرا آموزش و پرورش اداره سینه استخدام اولوب ؛ معلم چیلیک له یاناشی بویوک بیر ایشه ده اقدام ائده بیلمیشدیر . بهرام آقا اسدی اورمو شهرینده « یاز» آدلی بیر نشر قوروب بیر چوخ کیتابلارین نشرینه همت گوستره بیلمیشدیر . او ؛ بو ایشین قیراغیندا اوزوده قلم اله آلیب یئری گلمیشکن ادبیات ؛ تاریخ ؛ شعر و سایر موضوع لاردا مقاله و کیتاب یازمیشدیر . اونون اوشاقلارا عاید اوزونون نشره بوراخدیغی کیتابلاری بئله گوسترمک اولار :
1- یاغدی یاغیش لار 2- گون چیخدی 3- حیوانلاری تانیاق 4- ال – اله دویمه دله
بو چالیشقان شاعیر و ناثر دن اوشاقلاریمیزا عاید بیر شعر:
تمیزلیک
دوراندا هر گون سحر ال – اوزونه سو سپر
دیشلرینی فیرچالار داراغی اله آلار
سولماز ایله یولداش اول هر گون ؛ هر ساعات بیر اول
قیسالدار دیرناقلارین تمیزلر یاناقلارین
ساچلاری تر – تمیزدی دوستلارینا عزیزدی
او چوخ سئور حامامی چوخ سئور اونو هامی .
رضا حیدر زاده :
اورمو یازیچی و شاعیرلریندن دیر . او ؛ « آغری » هفته لیینین یازیچی لاریندان اولوب ؛ حتی همین ارزیشلی هفته لیین تورکجه صحیفه لرینین باش یازاری دیر . سایین رضا حیدر زاده همین آغری دا اوشاقلاریمیزا عاید بیر سیرا ناغیل لار ایله شعرلر یازیب – قوشماقلا ؛ اوز بورجو اوشاقلاریمیزا اوده یه بیلیر .
فاطمه میر حسین پور :
فاطمه خانیم میر حسین پور اورمونو ان چالیشقان ادبیاتچی قادین لاریندان دیر . او 1359 ینجی ایل آنادان اولوب درسیبن بیتیردیکده اوشاق ادبیاتی ساحه سینده گوزل آتدیم لار آتا بیلمیشدیر . بو ادبیاتچی خانیمین کیتابلاری اوست – اوسته ائله اورمو شهرینین بوتا نشری واسطه سی ایله اوخوجولارا تقدیم اولونوب کی سایسی اون بئشه یاخین دیرلار و ماراقلی دیر کی همین کیتابلارین بعضی لری ایکینجی و اوچونجو چاپا گئدیب ؛ بیر سیرالاری ایسه بازاردا توکنمیش لر . اونون چاپا حاضیرلادیغی ؛ یا خود رسیم لرین چکدیی کیتابلارینین بیر سیراسین بئله آدچکمک اولار :
1-عیناد کار فیل بالاسی 2- کویچک فاطما 3-سئحیرلی توربا 4- درسه گئدن بیر اوشاق 5-موللانصرالدین یولدا 6-شیر و سیچان 7- عایله و قوهوملار 8- پئشه لر ( 4 جلد ده – بو کیتابلارین شاعیری رامین جهانگیرزاده دیر )
اسفندیار سپهری نیا :
بو یازیچینین دا « اوشاقلارا هدیه » آدلی کوچورمه سی ائله اورمونو چالیشقان ناشرلریندن اولان یاز نشر واسطه سی ایله گون ایشیغینا چیخادیریلمیشدیر . کیتابین اساس حیصصه سین عاباس صحتین شعرلری احتواء ائدیر .
حسین واحدی :
اورمونون گنج یازارلاریندان بیریسی اولان حسین واحدی اوزو ناغیل یازیب ؛ عکاسلیق ائدیب ؛ وئبلاگ دوراندیرماقلا برابر گاهداندا اوشاقلاریمیزا عاید بیر سیرا کیچک ناغیل لار یازمیشلار کی اونلارین بیر سیراسی اورمودا نشر اولان مطبوعاتدا ایشیق اوزو گورموشلر .
پرویز فروهر :
پرویز آقا فروهر ده اورمونون چالیشقان یازارلاریندان دیر کی اوشاق ادبیاتی حاقدا دیرلی آتدیم لاری اولموشدور . اونون گوزومه دین بیر کیتابین بئله تانیتماق اولا بیلر :
1- خوروزون پولو ؛ بوتا نشری ؛ اورمو – اوشاق کیتابلارینین 12 ینجی سیراسی
2- بولبوللر باغچاسی – اورمو یاز نشر انتشاراتی
3- دولاشیق - اورمو یاز نشر انتشاراتی
فریده سلیمانی :
بو شاعیره نین بو گونه کیمی « آی پارا » آدلی شعر مجموعه سی کی اوشاق لارا عاید ایدی اورمونون یاز نشر واسطه سی ایله چاپدان بوراخیلا بیلمیشدی . بونلارلا برابر بو شاعیره نین بیر سیرا شعرلری اورمو رادیو – تئلویزیونوندان اوخونولوب و بیر سیرا اوشاق وئرلیشلرینده ماراقلا ارائه اولونموشلار .
صیاد گلی پور :
بو شاعیرین ده اوشاقلارا گوره « اوشاقلار آی اوشاقلار » آدلی شعر توپلوسو اورمونون یاز نشر همتی ایله نشر اولا بیلمیشدیر .
بونلارلا برابر اورمونو باشقا شاعرلری و یازیچی لاریندان دا اولموشدور کی آرا – سیرا اوشاق ادبیاتیمیزا گوره بیر سیرا یازی لاری یا خود شعرلری اولموشدور کی بونلارین آدین چکمک اولار 1- حسین سنجیده 2- مظفر خداوندگار 3-محمود صادقپور4- و ...
اساس قایناقلار و ایضاحلار :
1- بیاد مریم – علاءالدین تكش ، چاپ – چاپخانه آتشكده – آذرماه 1334]اورمیه [- همین قایناغی تاریخچی گنج قلمداش محمد علی ارجمندی بیزه احسان ائتمیشدی لر.
2- سایت www.rezahamraz.com به یاد مریم جهانگیری . محمد علی ارجمندی
3- اوست سطیرلرده آدلاری قید اولان کیتابلارین هامیسین شخصاً گوروب ، عنوان لارین ثبت ائتمیشم .
4- JabbarBagcaban –CecilmishAcarlar – Baki 1991 – ToplayanZahidAkbarov
5- اون بش حکایت / مولفی و یازانی - ارومیه : م . تمدن / - بورادا لازیم گورورم نزاکتلی و ادبی دوستوم علی آقا ولی زاده دن همین کیتابی منیم اختیاریمدا قویدوقلارینا گوره اوز مینت دارلیغیمی بیلدیرم .
6- بیر مکتوب چالیشقان دوستوم احمد اسدی دن اورمونون اوشاق ادبیاتی حاقدا چالیشانلارینا دایر .
من رضا همراز صاحب این وبلاگ تاکنون حدود پانصد مقاله بلند و کوتاه به دو زبان ترکی و فارسی نوشته ، در چندین کنگره حضور یافته ،چندین کتاب ام چاپ و نشر شده اند و چندین کتاب چاپ نشده و یا آماده چاپ دارم .ایمیل من چنین هست: