آتلی شاه بیگم
زینب پاشا عصیانیندا
آتلی شاه به ییم
رضا همراز
تاریخ بویو؛ ادبیات تاریخیمیزده؛میللی قالخینمالاریمیزدا؛ سیاست عالمینده؛ ایدماندا، خط و خطاط لیقدا و سایر ساحه لرده قادین لارین روللاری آز اولمامیش و یئری گلمیش کن اونلار اوز ارلری ایله چیین به چیین گئدیب یئرلی یئرینده اوزلرین باش اوجا گوسترمیشلر کی ؛ گئچمیش صحیفه لریمیزی واراقلایاندا اونلارلا اوز اوزه دایانیریق . ماراقلی دیر کی ؛ بو قادین لار ین بیر سیرا سی اوز حایات یولداش لاری ایله دویوش مئیدانلاریندا مبارزه آپارسالاردا، باشقالاری قهرمانجا اوزلری ظالیم لره قارشی مبارزه آپارمیش لار .آرتیق دوشونجه یه مالیک اولان بو قادین لارین آد – سانلارینین آدی بیزه بللی اولسادا ، تاسف له حله لیک چوخلاریندان خبر سیزیک و یادا چوخ آز و او کیشی دئمیشکن آتدا – بوتدا بیلیک لر الده واردیر . بو کیمی غیرتلی جومرد سایاق و جهانشمول شهرته مالیک اولان قادین لار سیرالاریندان زینب پاشا نی گوسترمک اولارکی ،اونون حاقیندا تاسف له معلومات چوخ آزدیر و الده اولان بو سون یازیلار جسارت له دئسک بیر – بیر لرینین اوزلری و کوپیه لری اولموشلار . ا لیمیزه یئتن و گوزوموزه ده یین زینب پاشا یا عاید یازیلاردان تحلیلی و تحقیقی باخیمدان گومان کی ، چاغداش تاریخچیمیز عبدلحسین ناهید –ین پایی هامیدان آرتیق اولموشدور .البته اونلاردان اونجه رحمتلی هلال ناصری آذربایجان گونده لیینده و سایین معجز شوناس م- نقابی انقلاب یولوندا درگی سینده بیر سیرا ده یرلی معلومات توپلامیشلار کی تاریخ باخیمیندان اونجول حساب لانیرلار. بو ضیالی قادین حاقیندا آذربایجاندا نئچه – نئچه سوزلر، لطیفه لر؛ حئکایه لرو شئعرلر دئییلیب قوشولموشدور . رحمتلی آغا جمال خوانساری نین یاری جدی یاری طنزکیتابی اولان کتاب تفریح نامه کلثوم ننه و احوالات زینب پاشا دا ؛دویوشچو زینب پاشا طنز اولموشسادا بعضی یئرلرده بیر عالیمه کیمی تانینمیشدیر.
زینب پاشا عصیانین حله دوورونون اونودولموش شاعیرلرندن بیریسی گوزلجه شعره چکمیش و همین شعرینده زینب پاشا حاقدا بیر سیرا معلومات اوخوجو اوچون وئرمیشدیر .اوست سطیر لرده تعریفین ائدییمیز شعر بئله باشلامیشدیر
زینب پاشا الده زوپا اوز قویدو بازار اوستونه
گویا کی دوشمن اوز قویوب اوردوی تاتار اوستونه
چارشابین باغلییب بئله هم چیرمییب قوللارینی
یاشماق ایله توتموش اوزون هم ساللانان یوللارینی
فرمان وئریب یولداشلارین اویناتدی اغیار اوستونه
زینب پاشا الده زوپا اوز قویدو بازار اوستونه
همین شعرین آشاغی بیت لرینده زینب پاشا نین یئتدی نفرده اوزونه تای جسارتلی قادینلاریندان بیریسی آتلی شاه به ییم عنوان اولموشدورکی ، بئله ذکر اولوب.
آه شاه به ییم سن ده یئری دون راسته بازاره طرف
سن ده صفی بازارینی باغلات گیلن قیز ماه شرف
فراش گله ,سرباز گله یار باشینی ائیله تلف
هر کیم گله وییر ییخ گیلن غدداری غدار اوستونه
زینب پاشا الده زوپا اوز قویدو بازار اوستونه .
ایندی گورک بو آتلی شاه به ییم کیم دیر ؟
دوخسانا یاخین یاشی اولان آتامین دئدیینه گوره کی ؛ اودا اوز آتاسیندان ائشیدیب بئله دوشونولورکی ؛ آتلی شاه به ییم زینب پاشا قالخینماسیندا قولو قدرتلی و غئیرتلی ائلات یا خود شاه سئون ائلینین قادین لاریندان ایدی کی ،قوجا تبریزین امره قیز محله سینده اولار میش و محله نین آغ بیرچگی کیمی حوکم سوررمیش .آتامین دئدیک لرینه اساس ؛ قیتلیق ایللری آتلی شاه به ییم محله نین وارلی – کارلی لارینین انبارلارلادیقلارینی ائشییه چیخارتماقلا اونلاری یوخسول لار آرا پای – پوش ائده ردی. حتی او بیر گون بیزیم ( آتام گیلین) ائویمیزدن بیر شیشه یی اینانیلماز حالدا دامدا اولان باجادان یوخاری یه چکیب و اوزو کسندن سونرا اتین ایسه یوخسول لار آرا پایلاشدیرمیشدیر. داداش رحمتلی (آتام گیل آتالارینا داداش دئییردی لر)
دئییردی- دولت آدام لاری مرند – جولفانین پوللارین آت – قاطیر لا تبریزدن اورایا آپاریردی لارکی؛آتلی شاه به ییمین بو ایش دن خبری اولور .آخشام قاش قارالدیقدا،،او مامورلارا یوروش ائدیب سحره یاخین آتیشدیقدا آلا – قارانلیق چاغلاری اونلاری دالی اوتوردماغا مجبور ائتدیک ده پوللاری اونلاردان آلیب تبریزه ساری یوللانیر. شانسدان یول بویو اونون وضعی حمل ائدیب؛ سفریسی اولور .او؛ آتدان یئره دوشوب اوشاغی اوزو توتوب؛ چانتاسیندا اولان ساری یاغدان بیر کاسا قیزدیریب باشینا چکیر و بیر آز دالدالاندقدان سونرا یئنه یئنی دونیا یا گلمیش اوشاغی ایله برابر یولونا دوام وئریب سحر چاغی ائوینه چاتیر.آتلی شاه به ییم ائوه یئتیشجک یورقان – دوشک سالیب دینجه لمه یه باشلاییر . بو طرف دن ایسه های دوشور کی؛ دوولتین پولون کسیب لر. بو سوز توپ کیمی آچیلیب تبریزین نظمیه سینین رئیسی و معاوینینین قولاغینا چاتیر . اونلار چوخ فیکیر سوردوکده دئییرلر بو ایش اولسا – اولماسا آتلی شاه به ییمین ایشی دیر . بو سوزو اونلار بیر نئچه قاززاق لا آتلی شاه به ییم گیله دوغرو یولا دوشورلر کی ؛ ایچ ائتسین لر . اونلار شاه به بییم گیلین قاپیلارین دویوب ایچری گیرمک ایسته ییرلر . ایچری گلیب آتلی شاه به ییمی زاهی حالیندا گورورلر. بو ماجرانی گورن نظمیه یا داها دوغروسو مامورلار بارماقلارین دیشله ییب و اوخلارینین نئجه داشا دیمه سین دویورلار . آنجاق نظمیه باشچیسی ایستر – ایسته مه ز بیر بئله سوال وئریر
-شاه به ییم باجی بیلیر سیز کی ؛ دوولتین مرند – جولفا یا آپاردیغی پوللارین کسیب لر. بیز چوخ احتمال وئریردیک کی بو ایش سندن باش وئره و یا شبه سیز کی ، سنین بو ماجرادان خبرین اولا بیلر . بوسوزلری ائشیدن شاه به ییم قاققا چکیب گولر و گوله – گوله دئییر
-آغای رئیس نه یاخشی کی ؛گورور سوز من زاهی یم و نئچه گون دور خسته لیک یاتاغیندا یاتمیشام . نه جور بو ایش مندن ال وئره بیلر؟ بو سوزو دینله ین لر هامیسی توموخوب و آتلی شاه به ییمین ائوین نظمیه اداره سینه طرف ترک ائده – ائده هئچ اینانمیردیلار کی؛ بو ایشی بو جسارتلی قادیندان باشقا بیر کیمسه گوره بیله . آتلی شاه به ییم او پوللاری بیر نئچه گون سونرا یئرینه یئییریر . آتامین معلوماتی بو قدر اولسادا، منجه ماراقلی دیر .آنجاق بو قادینین حارالی اولدوغو ؛ حارادا اولمه سی؛ خالقی اوغروندا چکدییی زحمت لر و ... حله لیک بیزه آیدین دئییل و بلکه بو یازینی اوخویانلار بیر گون اونو داها آرتیرماقلا جومردلیک تاریخیمیزه آلتین واراق لار آرتیر سینلار و بیر دونه بیلسین لرکی ، آتالار یاخشی دئییب لر آسلانین ارککی دیشیسی اولماز . سوزوموزون سونوندا نیسکیل ائدردیم قوجامان شاعیریمیز هاشیم ترلانین زینب پاشا پوئماسین بیرلیک ده اوخویاق .
طبیعتین قهری توتدو دوورانی گویلر آغلامادی یاغیش یاغمادی
سخدی پنجه سنده آذربایجانی قاچدی ائللریمین آغزینین دادی
والی امر ائیله دی یوللار سولاندی تاخیل کاروانلاری باش آلدی گئتدی
تهراندا تاخیلدان آنبار قالاندی تبریزین گوزلرین یاش آلدی گئتدی
جماعت اللرین آچدی گویلره آنالار دوشونه باخدی وای دئدی
باهالیق یول آچدی کنده ؛ شهره محتکیر نه یاندی نه ده کویندی
بیر کوچه باشیندا اوجا بوی آرواد ساریلیب بئلینه کوهنه چادراسین
باخیشیندا غضب ؛ ایچینده فریاد باسیبدیر باغرینا جیگر پاراسین
قاشلاری چاتیلدی اوریینده کوز گلین آی قادین لار بسدیر اوساندیق
اوغرولار؛ اییرلر دولانیر دوم – دوز بیز ایسه اونلارین اودونا یاندیق
یالواریب یاخارماق یاراشمیر بیزه نه یه یوخسوللارا بو دونیا دار دیر؟
گلین اعلام ائدک بو گون تبریزه بیزیم ده یاشاماق حاقیمیز واردیر
قاپیلار دیوارا سویکندی بیر – بیر گلدیلر قادینلار آچیلدی مطلب
ازدهام الیندن کوچه تیتره ییر کوکره ییب غضبله دانیشیر زینب
-گلین یوردو بیزی بو آجلیق ؛ دوزوم تاخیل آنبارلاری گوزلردن ایراق
بودور آی قادین لار سیزه سون سوزوم چاره قیلمالی ییق اولک یا قالاق
توتغون باخیشلاری دوندو سئوینجه فرحلی آلقیشلار داغلاری چاپدی
باخیشلار اوینادی اینجه دن اینجه قادینلار اوزونو زینب ده تاپدی
آتیلدی آددیملار؛ ایلکین بیر قدم هوا صاف گونش صاف گوی ده دوم دورو
غیرت دامارلاری پولاددان موحکم زینب امر ائیله دی بازارا دوغرو
کوچه لر تیتره دی دویغولار اسدی بو خبر داغلارین گوزونده سوندو
یول بویو ائشیدن ؛ بیلن تلسدی قادین لارین سایی اوردویا دوندو
کوچه لر دار گلیر اوردویا زینب - باخیر قادینلارا مغرور آن – با- آن
بعضیلر سوروشور بو کیمدیر عجب؟ نر کیمی باغیریر قلبینده توفان
بعضیسی دیلله نیر بو غوغا نه دیر؟ هاچان رحمت اولوب توخلاردان آجا؟
نه بیلسین قاباقدا بیر آسلان گئدیر غیرتی؛ منلیگی داغلاردان اوجا
باخ بورا آنباردیر؛ تاخیللی – دنلی آجلارین کروانی تاپدی اقبالین
صاحبی دونبا گوز ؛کوره یی ائنلی کروانی گورن تک ایتیردی عاغلین
قاپیسی قیفیللی ، چپرلی آنبار اوزاقدان گوز وورور؛ چاغیریر گلین
زینبین امریندن تیتره دی داغلار چیر پین قاپیلاری ؛ قالخین ؛ یوکسلین
قیفیللار ؛ چپرلر آچیلدی در حال قاپیلار چیرپیلدی تالاندی بیر – بیر
آجلارین گوزونده گولن بو اقبال زینبین قلبینه جالاندی بیر – بیر
تاخیلین عطری ایله بوروندو اطراف آنبارا یوروشلر باش آلدی گئتدی
هامینین قلبینده اولسادا انصاف یئنه ده آنبارلار بوشالدی گئتدی
هیجان اضطراب قونوب عرصه یه آجلارین قلبینده اوتن بو آنلار
فرصتی الیندن وئرمه سین دئیه آرادان چخیردی یوکون توتانلار
مین کیشی غیرتی آسیب تئلیندن تبریزی زار گوردو اوساندی زینب
تاریخین گوزونده چادرا بئلینده پاشالیق عنوانین قازاندی زینب
زینبین باخیشی اوچوشو قارتال عملی کونلونون زیروه سی اولدو
دئدیم قوی قلمیم اوتورماسین لال بو قیسا شعریمله آرزوم دورولدو .
قایناقلار و ایضاحلار :
1-زنان ایران در جنبش مشروطه؛عبدلحسین ناهید – بهار 1360؛ نشر احیا تبریز
2- کتاب تفریح نامه کلثوم نه نه و احوالات زینب پاشا –آقا جمال خوانساری ؛ نشر فردوسی تبریز ؛ بی تا
3- شخصی یادداشتلار ( مئیدانی تحقیق )
4- بیر الیازما سند ده زینب پاشا حاقیندا بیر سینیق – سالخاق شعر ده گوزه دییر کی اوزلویونده ماراقلی دیر . بیرینجی دفعه اولاراق بو شعر تقدیم اولمادان قایناغین تانیتماق ائله جه ده یئر سیز اولا بیلمز
سازمان اسناد ملی ایران –تهران – شماره سند 296012368 محل آرشیو ازآ5 چ 323 ( بو شعری حورمتلی محمد عزیزی بیزه چاتدیرمیشلار کی یئرلی دیر اوز تشکر و منت دارلیغیمیزی بیلدیرک )
ده باشی زینب روایت ائدیر کوپک سعیده
حله باغچانین گولو سولمایب
حله بنانین سسی قالمایب
حله زینبین ایشی بیتمه یب
وکیل آغلاما دپر آغلاما
حله منقه لین اودو کئچمه یب
حله گودوشون اتی پیشمه یب
حله زینبین باشی شیشمه یب
وکیل آغلاما دپر آغلاما ...
5- اوستاد هاشم ترلان دان زینب پاشا شعرین بیزیم اختیاریمیزدا قویما قلارینا گوره منت داریق . مین یاشاسینلار.
من رضا همراز صاحب این وبلاگ تاکنون حدود پانصد مقاله بلند و کوتاه به دو زبان ترکی و فارسی نوشته ، در چندین کنگره حضور یافته ،چندین کتاب ام چاپ و نشر شده اند و چندین کتاب چاپ نشده و یا آماده چاپ دارم .ایمیل من چنین هست: